19 Mayıs'ta Samsun'un Tütün İskelesi'ne yanaşan Bandırma Vapuru yolcusu, Türklerin Rumlara saldırdığı, bunun önüne geçilmesi için vazifelendirildiği söylenen Mustafa Kemal Paşa karaya ayak basmıştır.
Bu basış sonralara kurtuluşun doğuşu olarak adlandırılmıştır.
Samsun'da bir hafta boyunca Mantıka Palas'ta kalan Mustafa Kemal Paşa, Samsun ve çevresinde ki güvenliği bozan olayları inceleme gereğini yerine getirmeye koyulmuş ve bazı incelemelerde bulunmuştur.
Bu incelemeler sonucunda Rum ve Ermeni çetelerinin Türk ve Müslüman halka saldırdığı, yerel yöneticilerinse dış devletlerin de duruma karışmasıyla bu olaylara müdahale edemediği kanısına varmıştır.
Bunun üzerine Canik mutasarrıfını görevden alarak yenisini atamış ve bölgede oluşan karışıklıklara, yabancı askerlere aldırmaksızın doğrudan müdahale etmesini emretmiştir.
Erzurum ve Ankara'da bulunan kolordular ile iletişim kuran Mustafa Kemal Paşa müfettişlik görevleri arasında yer alan
"Bölgede yer aldığı iddia edilen Türk direniş topluluklarının dağıtılması”nı yerine getirmek bir kenara…
Kendi eliyle ulusal direniş örgütleri kurulmasına önayak olmuştur.
Bu arada Padişah Vahdettin ve hükümete saygılı cümleler içinde yazdığı raporu telgrafla bildirmiştir.
Bu raporda;
-Samsun civarındaki karışıklıklara sebep olanların Türk ve Müslümanların olmadığını,
 Yörede çıkan olayların yegâne sebebinin Pontuscular'ın ya da ve İtilaf Devletlerinin  subaylarının sorumlu olduğunu
- İzmir’in işgalinin hiçbir haklı gerekçesinin bulunmadığını
- Türklüğün yabancı mandasına ve kontrolüne tahammülü olmadığını
- Milletin millî hâkimiyet esasını ve Türk milliyetçiliğini kabul ettiğini, bunu gerçekleştirmeye çalışacaklarını belirtmiştir.
***
Mustafa Kemal Paşa tümüyle İngiliz denetiminde bulunan şehirde, Ulusal Hareket'in yönetilemeyeceğine kanaat getirmiş ve 25 Mayıs günü Havza'ya hareket etmiştir
Havza'da geçen günlerinde Ankara ve Konya'daki kolordu komutanları ile telgraflaşmış, ülkedeki genel durum hakkında bilgi almaya çalışmıştır.
Bir hafta Samsun'da, on yedi gün de Havza'da kalan Mustafa Kemal Paşa bu süreçte Anadolu'nun ve halkın genel durumu hakkında bilgi alarak Ulusal Hareket'in fikirsel temellerini atmıştır.
Bunun yanında 28 Mayıs 1919 günü müdafaa-i hukuk cemiyetlerine gönderdiği bir genelgeyle İzmir'in işgalinin protesto edilmesini istemiş ve bunun sonucunda tüm Anadolu'da 96 miting gerçekleştirilmiştir
Bu hareketler İtilaf, dolayısıyla İngilizlerce hoş karşılanmamış. Padişah ve hükümete baskı yapılarak Mustafa Kemal Paşa'nın İstanbul'a dönmesi için telgraf çekilmesi emredilmiştir!
Mustafa Kemal Paşa Harbiye Nezareti'ne kömür ve benzin yokluğu nedeni ile gecikeceğini ileri sürerek bir oyalama taktiği uygulanmış olan bir telgraf göndermiştir.
***
Havzada bulunduğu 28-29 Mayıs 1919 da bir genelge yayınlamış.
Amacı:
Türk halkının milli bilincini uyandırmak, İzmir ve diğer işgallere karşı harekete geçirmek.
Mustafa Kemal Paşa Havza'da hazırladığı bir genelgeyi ülkenin askeri ve mülki amirlerine bildirmek için telgraflar çekmiştir.
Genelgenin içeriği şunlardır:
1. Büyük ve heyecanlı mitingler düzenlenecek ve işgaller protesto edilecek.
2. İstanbul Hükümeti'ne protesto telgrafları çekilecek.
3. Büyük devletlerin temsilcilerine uyarı mektupları ve telgrafları çekilecek.
4. Mitinglerde Hıristiyan halka zarar verilmeyecek.
Mustafa Kemal Paşa bu madde ile itilaf Devletleri’ne işgal bahanesi yaratılmamasını istemiştir.
Havza Genelgesinin önemi; Mustafa Kemal Paşa bu genelge ile halkın işgallere tepki göstermesini ve böylece milli bilincin uyanmasını sağlamak istemiştir.
İtilaf devletlerini haklı çıkaracak davranışlardan kaçınılmasını yani Hıristiyan halka zarar verilmemesine dikkati çekmiştir.
Havza Bildirisine Tepkiler olarak: İstanbul Hükümeti 8 Haziran’da Mustafa Kemal’i geri çağırmış ise de. Mustafa Kemal Paşa bu emre uymamış, kömür ve benzin yokluğu nedeniyle gecikeceğini ileri sürerek bir oyalama taktiği uygulamıştır.
 1 Haziran’da İstanbul’a çektiği telgrafta “Anadolu’da başlayan ulusal hareketi hiçbir gücün durduramayacağını” bildirmiştir.
Tarihteki Önemi Havza Genelgesi Mustafa Kemal’in Samsun’a çıktıktan sonra işgallere karşı ilk resmi tepkisidir.
***
Sağlık ve esenlik içinde sevdiklerinizle yaşam dileğimle