Ani şehri görülmeyi bekliyor: Alparslan’ın fetih sembolü

Sultan Alparslan’ın 1064 yılında Ani’yi fethi ile bir katedrali camiye çevirmiştir. Sultan Alparslan, fetih namazını ve ilk cuma namazını burada kılmış. Ecdadımızın cenk edip fethettiği, fetih namazını kıldığı bir mekandaki manevi havayı tahmin edemezsiniz...

Sultan Alparslan’ın 1064 yılında Ani kalesini fethi ile Anadolu’nun kapıları Türklere açılır ve Ani şehri imar edilir... Selçuklu’nun nakış nakış işlediği eserler Ani Şehri’nde mahzun bir şekilde bekliyor

Dünden devam...

Ermenistan sınırındaki Ani’den nehrin karşı tarafına baktığınız zaman Ermenistan bayrakları ve gözetleme kuleleri rahatlıkla görülebiliyor. Dağlarda oyuk oyuk olduğu görülüyor. Dağlarda Ermenistan tarafından kasıtlı olarak patlatma çalışmalarının yapıldığı, sarsıntılarla tarihi eserlere zarar verilmeye çalışıldığı konuşuluyor. Şehrin hemen yanında, Arpaçay nehri üzerinde, yıkılmış olan ve İpek Yolu kervanlarının kullandığı “İpek Yolu Köprüsü” göze çarpıyor. Nehrin Ermenistan ve Türkiye taraflarında bulunan, 10 veya 11. yüzyıldan kalma olduğu düşünülen köprünün sadece ayakları kalmış. Şehrin içerisindeki patika yollar henüz düzenli değil ama çeşitli alternatifler üzerinde çalışma yapıldığını gördük.

AZİZ PATRİK KİLİSESİ

Yolumuzda ilk olarak karşımıza yarısı yıkılmış bir kilise çıkıyor. Prikitch Kilisesi veya Aziz Patrik Kilisesi olarak bilinen ve yarısı yıkılmış olarak bulunan kilise kitabesine göre 1035 yılında yaptırılmış.1131 yılında kilisede hasar oluşturan bir deprep olmuş. 1319'da vuku bulan büyük Ani depreminden sonra 1342’de kubbesi onarılmış. 1957 yılında kilisenin doğu bölümü tamamen yıkılmış. 2008 yılında kilise için bir koruma projesi hazırlanmış ve 2012 yılında uygulamalara başlanılmış.İlk aşamada çelik bir iskele kurulmuş, daha sonra yıkılan parçalar güvenli bir bölgeye taşınmış. Bundan sonraki süreçte güçlendirme ve restorasyon çalışmalarının yapılması hedefleniyor.

TİGRAN HONENTS (RESİMLİ) KİLİSE

Ani Ören Yerinin kuzey doğusundaki Mığmığ deresinin Arpaçay Nehrine karıştığı yer üzerinde yükselen seki biçimindeki bir arazi üzerine kurulan kilise 1215 yılında Anılı bir tüccar olan Tigran Honents tarafından inşa ettirilmiş. Bu kilise özellikle iç mekanındaki fresklerle dikkat çekiyor.

FETHİYE CAMİ (KATEDRAL)

Ani şehrinde beni en çok etkileyen yapılardan biri Fethiye Cami oldu. Sultan Alparslan’ın 1064 yılında katedralden camiye çevirdiği yapıda Sultan Alparslan, fetih namazını ve ilk cuma namazını burada kılmış. Ecdadımızın cenk edip fethettiği, fetih namazını kıldığı bir mekandaki manevi havayı tahmin edemezsiniz. Gözünüzden yaş geliyor, duygulanıyorsunuz.

Tarihçilere göre kilisenin temelleri Bagratlı Kralı II. Sembat tarafından M.S. 990 yılında atılmış ancak Kral Sembat öldükten sonra kiliseyi eşi kraliçe Katranide tarafından 1001 yılında bitirilmiş. Kilisenin mimarı aynı yüzyılda İstanbul Ayasofya Kilisesinin tamiratını yapan Tiridat usta imiş. Kilisenin planı haç şeklinde ve ortadaki alan kemerleri taşıyan dayanıklı sütunlar ile sınırlandırılmış. Haç planlı binanın üç giriş kapısı mevcut.

Kırmızı renkli tüf taşından inşa edilen katedralin kubbesi ve çan kulesi kuzey cephesindeki duvarın bir kısmı ile birlikte yıkılmış. Sultan Alparslan’ın fethi sonrası camiye çevrilmesi ve ilk fetih namazının kılınmasından dolayı büyük katedrale Fethiye Cami deniliyor.

Caminin kubbesinin ve duvarlarının yıkılmış ve halen yıkılıyor olması üzücü. Halen bir restorasyon çalışması yoktu fakat Nisan ayında restorasyona başlanacağı haberleri yaygın basında yer aldı.

EBU'L MANUÇEHR CAMİSİ VE TÜRBESİ / ANİ ULU CAMİSİ

Sivas Divriği Ulu Camii’nden daha önce yapıldığı için Anadolu'daki İlk Türk Camisi unvanını elinde bulunduran Ebu'l Manuçehr Camisi, Ani şehrinin en etkileyici yapılarından biri. 1064 yılında Selçuklu Sultanı Alparslan Ani kentini fethetttikten sonra Ani Beyi olarak atadığı Menuçehr tarafından 1072 yılında dikdörtgen planlı iki katlı olarak yapılmış.

Caminin tavanında Selçuklu dönemi yıldız motifleri bulunuyor ve sekizgen köşeli minareye 99 basamaklı merdivenle çıkılıyor. Minaresinde Kufi yazı stiliyle ‘Bismillah’ yazıyor. Ani Ören yerinde iç kaleye çıkan yolun güneyinde bulunan plato üzerine inşa edilen Ebû'l Menuçehr Camii’nin Kral Aşot’un surlarına yakın konumu ve tahkimli görünüşüne dayandırılarak, bir gümrük olduğu da iddia ediliyor. Konumu fevkalade bir noktada olan cami Arpaçay nehri ve iki ülkeyi de gören manzarası ve mimarisi ile gezi ekibimizi büyüledi.

GENÇ KIZLAR KİLİSESİ (BAKİRELER MANASTIRI)

Tigran Honents Kilisesi’ne göre biraz daha aşağıda ve İpek Yolu Köprüsü’ne daha yakın bir yerde, eğimli bir arazide yer aldığı için özellikle kışın inilmesi zor bir yerde. Kilise 13. Yüzyılda Antik Kent’e ulaşan kervan yolunun başlangıç noktasında inşa edilmiş.

EBU’L MUAMMERAN CAMİİ

Ortaçağ ticaret şehri olan Ani'nin çarşı merkezinde dükkanlar ve imalathanelerin bulunduğu caddelerin kesişme noktasında inşa edilmiş olan yapı aynı zamanda "Çarşı Camisi" olarak adlandırılıyor.

Bu eserin 20. yüzyıl başında tahrip olduğu tahmin ediliyor. Caminin sekizgen gövdeli taş minaresinin aynı yıllarda bir Ermeni papaz tarafından dinamitle yıkıldığı söyleniyor. Caminin dış avlu bölümü 2001 yılında yapılan kazıda ortaya çıkarılmış.

Caminin hemen yanında bir de türbe bulunuyor. Yıkık minarenin üzerindeki Farsça yazılmış kitabede, Ebu’l Muammeran Camii’nin önünde koyun ve deve satışını yasaklandığı belirtiliyormuş.

SELÇUKLU KERVANSARAYI

Ani’nin kuzeybatı istikametinde sarp bir kayalık üzerine kurulan Selçuklu Kervansarayı’nın yapım tarihi belli değil fakat 1064 yılında Selçukluların Ani’yi fethinden sonra Ebul Menuçehr Bey tarafından kentte başlatılan imar çalışmaları sırasında yapıldığı tahmin ediliyor. Orijinali iki katlı olan binanın birinci katı ahşap olduğundan yıkılmış, günümüze zemin katla bodrum katı ulaşmış.

Ani şehrinin merkezindeki ana cadde üzerindeki kervansaray yöresel sarımtırak kesme taştan yapılmış. Dikdörtgen planlı kervansaray adeta bir kale görünümünde. Ancak yapımın büyük çoğunluğu yıkılmış. Özellikle sarayın kapısı Selçuklu Mimarisi’nin en güzel taş işçiliğini sergileyen yıldız motiflerden oluşuyor. Selçuklu süsleme tarzı ile yapılan dikdörtgen planlı saray büyük bir salon ve bu salonun etrafına dağılmış odalardan oluşuyor. Saray içerisinde bulunan şadırvan bu muhteşem yapının diğer bir dikkat çekici mimari özelliğini sergiliyor.

Şehri gezerken hamamların, ticaret merkezlerinin kalıntılarını rahatlıkla görüyor ve kendinizi bir şehrin canlı sokaklarında gezer gibi hissediyorsunuz. Burada yazamadığım pek çok kilise ve tarihi yapı tüm ihtişamı ile gezilmeyi ve görülmeyi bekliyor. Bu büyük kültürel mirası nesillerimize en iyi şekilde aktarmalıyız.

HÂLİD ŞEN