TÜRKİYE’DE UYGULANAN EKONOMİ POLİTİKALARI
1923 -2010 yılları arasında Türkiye’de uygulanan ekonomi politikalarını derinlemesine tahlil edebilmek için, 87 yıllık uzun bir dönemi, kendi içinde dönem dönem kısımlara ayırarak incelemek konuyu anlamak bakımından faydalı olacaktır.
1) 1923-1932 Dönemi
2) 1933-1950 Dönemi
3) 1950-1960 Dönemi
4) 1960-1977 Dönemi
5) 1978-1979 Dönemi
6) 1980-1989 Dönemi
7) 1990-1995 Dönemi
8) 1996-1997 Dönemi
9) 1997-2002 Dönemi
10) 2002-2010 Dönemi
1) 1923-1932 DÖNEMİ
1923 yılından 1929’da patlak veren büyük dünya ekonomi bunalımına kadar geçen dönem cumhuriyetin kuruluş yıllarını kapsar. Türkiye’nin siyasi, sosyal ve hukuki yapısında köklü değişmelerin meydana geldiği bu dönemde, iktisadi politikasını belirleme gayesiyle İzmir’de “Türkiye İktisat Kongresi” düzenlenmiştir. Bu kongre, ülkenin içinde bulunduğu çeşitli ekonomik meselelere çözüm yolları bulmak için hükümetin çabasıyla tertip edilmiştir.
Bazı devlet dairelerinin ve tüccar, çiftçi, sanayici, işçi gibi meslek gruplarının 1135 temsilcisinin katıldığı kongre 1923’de 17 Şubat ve 4 Mart arasında, yani Lozan barış görüşmelerinin kesintiye uğradığı bir sırada toplandı. Sovyet Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Aralov’un kongreye davet edilmiş olduğu hükümetin, kalkınma çabalarında o yıllarda Rusya’dan destek beklediğine işaret etmesi bakımından kayıt edilmeğe değer, (1) önemli bir olaydır.
Kongrede alınan kararlar, biri “Misak-ı İktisadi-İktisadi Anlaşma”, diğeri “çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi gruplarına müteallik esaslar” olarak adlandırılan iki kısma ayrılmıştır. (2)
Misak-ı İktisadi (İktisadi Anlaşma) Esasları şu şekilde belirtilmiştir:
1) Bütün çabalar, ülkenin ekonomik kalkınmasına yönelecektir.
2) Yerli üretim geliştirilmesine çalışılacaktır.
3) Ormancılık ve madencilik geliştirilmelidir.
4) Savaşlar yüzünden azalan ve sağlığı bozulan nüfusun problemleri ekonomik gelişmeye yardım edecek şekilde çözümlenecektir.
5) Hayvancılığın geliştirilmesine çalışılacaktır.
6) Lüks ithalattan kaçınılacaktır.
7) Ekonomik kalkınmaya katkısı olmak şartı ile yabancı sermayeye karşı olunmayacaktır.
8) Çalışma hürriyeti esas kabul edilecek, buna karşılık tekelciliğe izin verilmeyecektir.
Çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi gruplarına müteallik esaslar ise şöyle tespit edilmiştir:
1) Reji İdaresi (O zaman yabancıların elinde bulunan tütün ve diğer mali tekeller) kaldırılacaktır.
2) Tütün tarımı ve ticareti serbest bırakılacaktır. İhraç edilecek tütünün işlenmiş olması gerekir. Tütün “rüsumu” tüketiciden alınacaktır.
3) Aşar kaldırılacak ve yerine uygun bir vergi konulacaktır.
4) Ziraat Bankası yeniden düzenlenecektir.
5) Demiryolları, limanlar ve diğer ulaşım altyapısı geliştirilecektir.
6) İpekçilik geliştirilecektir.
7) Hayvancılıkla ilgili tedbirler alınacaktır.
8) Pancar ve kendir üretimi geliştirilecektir.
9) Tarımda makineleşmeye gidilecektir.
10) Tarım aletlerinin Türkiye’de yapımı sağlanacaktır.
11) Zeytinburnu, Baruthane, Tophane ve diğer harp sanayi tesisleri geliştirilecektir.
12) uygun bir isimle, bir “Ticaret Bankası” kurulacak ve hükümet bu bankanın sermayesine katılacaktır.
13) “Kambiyo” ve “Borsa” işleri düzenlenecek, borsalar millileştirilecek, maliye, İktisat Vekâletleri bu işleri düzenleme ile görevlendirilecektir.
14) Bulunmuş, fakat işletilmeyen madenlerin işler hale getirilmesi için ihaleler açılması, işletme hakkının tercihen Türklere verilmesi,
15) Kok, antrasit ve zımpara dallarında, himaye politikasının benimsenmesi,
16) Ereğli-Zonguldak, soma kömür havzalarının ıslahı,
17) Kabotaj hakkına işlerlik kazandırılması,
18) Türk amatörlerinin teşvik edilmesi,
19) Gemi yapım sanayinin geliştirilmesi sağlanacaktır.
20) Gümrük politikası, ticaret, tarım ve sanayi geliştirilecek yönde düzenlenecektir.
21) İhracat teşvik edilecektir.
22) Yeni bir gümrük tarifesi hazırlanacaktır.
23) Dahili gümrüklerin kaldırılması,
24) Kara ve Deniz Ticaret Kanunları’nın yeniden düzenlenmesi,
25) Ticaret ve Sanayi Odaları’nın kurulması,
26) İç sanayinin dışa karşı gümrükle korunması,
27) Sınai makine ve teçhizat ithalatında gümrük alınmaması,
28) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun sınai gelişmeye yardımcı olacak şekilde yeniden düzenlenmesi temin edilecektir.
29) Türk sanayi şirketlerinde, sermayenin en az % 75’i Türklerin elinde bulunacaktır.
30) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun 25 yıl daha yürürlükte kalması,
31) Devlet memurları ve askerlerin ihtiyaçlarının iç üretimle karşılanması,
32) Sanayicilere kredi vermek üzere, bir sanayi bankasının kurulması,
33) İşçilerin çalışma şartlarının düzeltilmesi, madenlerde 6 saatten fazla çalışmasının ve 18 yaşından küçüklerin çalışmansın önlenmesi,
34) Asgari ücret hadlerinin her üç ayda bir belirlenmesi sağlanacaktır.
İzmir İktisat Kongresi’nin belgelerine sadık kalınarak sıralanan bu kararlar, genel bazı tavsiyelerden ibarettir. Cumhuriyet dönemi iktisat politikasını tayin etmek üzere toplanan “İzmir İktisat Kongresi” büyük bir ilgiyle karşılanmış ve zamanın gazetelerini günlerce meşgul etmiş olmasına rağmen, yeni bir iktisat politikası modelinin ana hatlarını çizememiştir. Bununla beraber, doktriner yönü olmayan “Karma Ekonomi” adlı bir iktisat politikası tercih edilmiş ve bütün düzenlemeler bu esaslara göre yürütülmüştür.
1) Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi, Akbank Kültür Yayını, İstanbul, 1980, sh: 77
2) Ökçün, A. Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi, Ankara, 1971, sh: 387-388 ve Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi, Akbank Kültür Yayını, sh: 77-78
Devam Edecek