“İlk örnekleri 17. yüz yılın sonlarına doğru görül­meye başlanan “Hilye-i Saâdet”, “Hilye-i Nebevî”, “Hilye-i Pey­gam­berî” gibi kısaca “Hilye”ler Peygamber Efendi­mizin kutsal vasıflarını, saç ve göz rengini, vücut biçimi, tavır ve hareketle­rini özellikleriyle anlatan, özel form­larda dü­zen­lenmiş levha­lara verilen isimdir. Kay­nak­larda açıkça yer almamakla bera­ber, ilk defa hattat Hâfız Osman (Ö: 1698) tarafından levha şeklinde ya­zılmış olduğu kabul edilmek­tedir. (Mustafa Uzun, “İslâm Ansiklopedisi”, T.D.V. Yay. İst. 1998, c.18,s.47)

 Sözlükteki sıradan anlamı “Süs, ziynet, cevher, güzel sıfatlar, güzel yüz” olan hilyeler, aslında hattat’ın değişik kompozisyonlar uygulayarak ve müzehhibin (süsleyici) de çeşitli tezhip örnekleri göstererek, başka bir deyişle âdeta “ziynetlendirdiği” iddialı eserlerdir.” (İskender Pala, a.g.e. s.1; Erol Özbilgen, a.g.e. s.569)

Türk Milleti bu hususta da diğer Milletlerden çok farklı davranmış, Hilye ve Şemâil’lerin en güzel örnek­lerini ver­miş­ler, bunların kenarına yaptıkları tezhib’lerle içindeki Peygam­ber sevgisinin ne kadar derûnî oldu­ğunu ispat etmişler, bugün bile ecnebileri hayran bıra­kan harika eserler meydana getir­mişlerdir.

Her eve, her dükkâna ve iş yerine bunları, en azın­dan bi­rini as­mışlardır. İslâm inançları yönünden sağlam te­mel­lere oturmamakla beraber; iyi niyetleri ve Pey­gamber’e olan mu­habbetlerinin neticesi, bunların asıl­dığı evlere belâ ve musî­betlerin gel­meyeceğine, o evde bolluk ve bereket olacağına, hâne halkının huzur ve mutluluk bulacağına inanmışlardır. Muska yapıp yanla­rında taşı­mışlar, her za­man Peygamberi ile beraber olmayı iste­mişlerdir. Hatta Hilye ve Şemâilleri ezberle­yerek Hz. Peygamberi rüyada görebilmek için, her gece ya­tarken okumayı âdet edinenler bile olmuştur. Cephe­lerde ha­ya­tının baharında dini, vatanı ve Milleti için ca­nını feda, kanını sebil edip şehit olan Mehmetçiklerin koy­nundan Kur’an cüzleri veya bunlardan biri çıkmıştır.

Hilye-i Saâdet özetinden:

“Rasûl-i Ekrem ve Fahr-i Âlem Muhammed Mus­tafa sallallâhü aleyhi ve sellem hazretleri, hılkatçe ve ah­lâkça, nev-i benî âdemin ekmeli idi. Hep, enbiyâ-i izâm aleyhimü’s-salâtü ve’s-selâm hazarâtı, tâmm’ül âzâ ve güzel yüzlü olup, Habîb-i Hudâ, onların en gü­zeli idi.

Mübârek cismi güzel, hep âzâsı mütenâsip, en­dâmı ga­yet matbû, alnı ve göğsü ve iki omuzlarının arası ve avuçları geniş, boynu uzun ve mevzûn ve gümüş gibi saf, omuzları ve pazuları ve baldırları iri ve kalın, bilek­leri uzun, parmakları uzunca, elleri ve par­makları ka­lınca idi. Mübâ­rek cildi ise ipekten yumuşak idi.

Kemâl-i îtidâl üzere büyük başlı, hilâl kaşlı, çekme bu­runlu, az değirmi çehreli ve söbüce yüzlü idi. Şişman yüzlü ve yumru yanaklı değildi.

Kiprikleri uzun, gözleri kara ve güzel, büyücek ve iki ka­şının arası açık, fakat kaşları birbirine karîb idi. Ve iki kaşının arasında bir damar var idi ki, vakt-ı gazabda kaba­rıp görünür idi.

O Nebiyy-i Müctebâ, ezherüllevn idi; yâni ne kireç gibi ak, ne de kara yağız, belki ikisi ortası ve gül gibi kırmızıya mâil beyaz ve nûrânî ve berrak olup, mübâ­rek yüzünde nur lemeân ederdi. Gözlerinin akında dahî az kırmızılık var idi. Dişleri, inci gibi âbdâr ve tâbdâr olup, söylerken ön dişlerin­den nur saçılır; gülerken, fem-i sa­âdeti, bir lâtif şim­şek gibi ziyâlar saçarak açılır idi. Saç­ları, ne pek kıvırcık, ne de pek düz idi ve saçla­rını uzat­tığı vakit, kulaklarının memelerini tecâvüz ederdi. Sakalı sık ve tam idi. Uzun değil idi ve bir tu­tamdan ziyâdesini alırdı.

Âlem-i bekâya rıhlet buyurduklarında saçı, sakalı he­nüz ağarmağa başlamış, başında biraz ve sakalında yirmi kadar beyaz kıl var idi.

Cismi nazîf, kokusu latîf idi. Koku sürünsün sü­rün­me­sin, teni ve teri en güzel kokulardan âlâ kokardı. Bir kimse O’nunla musâfaha etse, bütün gün O’nun râyiha-i tayyibesini duyardı ve mübârek eliyle bir çocu­ğun başını meshetse, râ­yiha-i tayyibesiyle o çocuk, sâir çocuklar ara­sında mâlûm olur idi.

Doğduğu vakit dahî nazîf ve pâk idi ve sünnetli ve gö­beği kesik olarak doğmuş idi.

Havâssı fevkalâde kavî idi. Pek uzaktan işitir ve kim­se­nin göremiyeceği mesafeden görür idi.

Hep harekâtı mûtedil idi. Bir yere azîmetinde acele ve, sağ ve sola meyletmeyip, kemâl-i vekaar ile doğru yoluna gider ve fakat sür’at ve sühûlet ile yürür idi. Şöyle ki; âdetâ yürür gibi görünür, lâkin yanında gi­den­ler, sür’at ile yürüdük­leri hâlde geri kalırlar idi.

Elhâsıl en mükemmel ve müstesnâ sûrette yara­tıl­mış bir vücûd-ı mes’ud ve mübârek idi.”

Bazı kardeşlerimizin yukarıdaki metni anlamakta zorla­nabilecekleri düşüncesi ile, Hadis ve Menâkıb ki­tapla­rından derlenmiş bir tablo daha arz ediyorum:

“Hazreti Peygamberin boyu ne çok kısa, ne de çok uzundu, orta boyluydu. Ne kıvırcık kısa, ne düz uzun saçlı, saçı, kıvırcıkla düz arasında idi. Değirmi (yuvar­lak) yüzlü, duru beyaz tenli, iri ve siyah gözlü, uzun kir­pikliydi. İri ke­mikli ve geniş omuzluydu. Göğsü, orta­dan karnına kadar kılsızdı. İki avucu ve tabanları dol­gundu. Yürüdüğü zaman, sanki yo­kuş aşağı iner gibi rahatlıkla ilerlerdi. Sağına ve soluna baktı­ğında bütün vücuduyla dönerdi. İki omuzu arasında "Nübüv­vet Mührü" vardı. Bu Onun sonuncu pey­gamber oluşunun nişânesi idi. O, insanların en cömert gönüllüsü, en doğru sözlüsü, en yumuşak huylusu, en arkadaş canlı­sıydı. Kendile­rini ansızın görenler Onun hey­beti karşı­sında sarsıntı geçi­rirler, fakat üstün vasıflarını bilerek sohbetinde bulu­nanlar ise, Onu her şeyden çok se­verlerdi.

Oturuş tarzları: Peygamberimiz kimseye darlık verme­mek için, ashab içinde ayaklarını uzatıp otur­duk­ları vaki de­ğildir. Umûmiyetle kıbleye müteveccih otu­rurlardı. Yan­larına gelen misafirlerin altına çoğu zaman sırtlarındaki abayı serer ve otururlardı. Bazen de misa­firlerine kendi minderlerini ve­rirlerdi.

Konuşmaları: Peygamberimizin konuşmaları tatlı ve te­sirli idi. Söz söyledikleri zaman gür ve yüksek sesle, ke­lime­leri tane tane söylerdi. Hatta dinleyenler sözlerini ez­berleyebi­lirlerdi. Sözlerini umumiyetle üç defa tekrar eder­ler, konuşma esnasında başını yuka­rıya kaldırır­lardı. Kim­seye fena söz söylemez ve kim­senin sözünü kesmezdi. Boş söz asla konuşmazlardı.

Peygamber daima düşünür ve sükûtu ihtiyar eder­lerdi. Lüzum hâsıl olmadıkça konuşmazlardı. Konuş­tukları za­manda her kelimeyi açık ve fasih olarak söy­lerlerdi. Elle­riyle işaret ettikleri zaman bütün kolunu kal­dırırlardı. Bir şeye taaccüp edince elini içeri çevirir­lerdi. Bazen bir şey söylerken iki elini birbirine çarpar­lardı. Söz esnasında lâ­tîfe yaparak, gözlerini öne indi­rirlerdi. Nadiren güler, fakat ekseriya tebes­süm eder­lerdi. Bazı rivayetlere göre de Peygamberimiz hiçbir zaman kah­kaha ile gülmemişlerdi. Resul-i Ekrem hid­detli hallerinde de, normal zamanlarında da dâima hakkı söyler­lerdi. Kendileri güzel konuşurlar ve güzel konuşmayanlara da iltifat etmezlerdi. Konuşulması ve anlatılması gereken bazı şeylere kinâye yolu ile işâret ederlerdi. Kendileri sustukları zaman ashab konuşur­lardı.

Giyinişleri: Rasûl-i Ekrem hazretleri giyinişlerinde mu­ay­yen bir tarz takip etmezler; izar, rida, gömlek ve cübbeden ne bulurlarsa onu giyerlerdi. Sâde giyinmeyi severler, yeşil elbi­seden hoşlanır ve ekseriya beyaz giyer­lerdi. Bazen işleme kaftan giydikleri de olurdu. Be­yaz ten­lerine çok güzel yakışan atlastan bir kaftan­ları vardı. Elbi­selerini topuktan aşağı uzatmazlardı. Sarığı­nın taylasanını omuzları arasına sarkıtır­lardı. Bazı riva­yetlere göre Allah'ın Rasûlü Hulle-i humra de­nilen, üze­rinde kırmızı çizgiler bulunan yemen ku­maşı kulla­nır­lardı. Rasûlullahın irtihalini müteakip Hz. Aişe O'nun son dakikaları esnasında giydik­leri elbiseyi halka göster­mişlerdi. Bunlar yamalı bir örtü, el doku­ması sert bir entariden ibaretti. Peygamberimizin ayak­kabıları sandal şeklinde olup, bağları bağlanıp bu su­retle ayaklarını tutarlardı.

Umûmi âdetleri: Peygamberimiz umûmiyetle sağ eliyle iş görmeyi severlerdi. Ayakkabılarını giyerken önce sağ ayak­kabılarını giyerlerdi. Camiye girerken önce sağ aya­ğıyla adım atarlar, şayet birşey dağıtacak olursalar sa­ğında bulunanlar­dan başlar ve bir iş yapa­cakları zaman besmele çekerlerdi. Elbiseyi de önce sağdan giyerler, sol­dan çıkarırlardı. Pey­gamberimiz ashabı künyeleriyle çağı­rır, çocuğu olan kadın­lara da künyeleriyle seslenirlerdi. Çocuğu olmayan kadınlara da bir künye bulur ve öyle seslenir­lerdi. Böylece her­kesin gönlünü hoş ederlerdi.

Yemek yiyiş tarzları: Peygamberimiz zâhidane bir ha­yat yaşadıklarından, bulduklarını yerler ve kalaba­lıkla ye­mekten zevk duyarlardı. Yemeği yere diz çö­küp, iki ayağı üzerine oturarak, besmele ile yerlerdi. Çok sıcak yemek yemezler ve sıcak yemekte bereket olmayaca­ğını söyler­lerdi.

Allah Rasulü elenmemiş arpa unundan yapılan ek­meği yerler, salatalığı da taze hurma ve tuz ile yer­lerdi. Su içerken üç kerede içmeyi âdet edinmişlerdi. Her de­fasında besmele ile başlar ve hamd ile bitirir­lerdi. Ce­maat içinde su veya süt içtiklerinde kabı he­men sağın­dakine verir, böylece devretme­sini arzu ederlerdi. İçtik­leri kaba üfle­mezler, nefes vermezlerdi. Kabı uzaklaştır­dıktan sonra nefes alır veya ve­rirlerdi. Evin içinde bir cariyeden daha utangaç hareket eder­ler, yemek iste­mezler; ancak sofra kurulursa yerlerdi. Yedi­rilenden yer, içirilenden içerdi. Yi­yecek ve içeceği biz­zat ken­disi al­dıkları da olurdu.