Yahya Efendi Zekeriya zade
Sultan IV. Murat han Devri/Şeyhülislam ve müftilenam -27-
Yahya Efendi Osmanlıların en mümtaz şeyhülislamlarındandır. Babası şeyhülislam Zekeriya Efendi idi. Yahya Efendi, gençliğinde ulema yoluna dâhil oldu. Valide Medresesi’ne, Şam ve Edirne kadılıklarına tayin edildi. Erdem ve kemali, irfan ve eserleri ile meslektaşlarının takdirine mazhar oldu. Kısa zaman içinde İstanbul kadısı (H: 1012), Rum ili Kazaskeri tayin edildi. Genç Osman vakasında Esad Efendi uzleti seçtiği zaman, Şeyhülislamlık makamını kazandı. (1031) Yahya Efendi gayet dosdoğru ve üstün ahlaka sahip idi. Zamanının ricaline ekseri konularda nasihat etmekten hali kalmazdı. Sultan I. Mustafa zamanında sadrazam kemankeş Ali Paşa idi. Paşa, bayram tebriki için Şeyhülislam Yahya Efendi’yi ziyarete gitti, söz memleketin idaresine intikal etti. Yahya Efendi rüşvetin zararlarından bahsetti. Kemankeş çokça rüşvet alırdı. Yahya Efendi kemanın rüşveti bırakması için bazı nasihatte bulundu. Bu nasihatleri Kemankeşi ile arasının bozulmasına sebep oldu. Kemankeş’in kayın babası Bostan zade idi. O da ulema yoluna girmiş ve bilhassa Yahya Efendi’yi çekemeyenlerden idi. Kemankeş’in şeyhülislam hakkındaki düşmanlığını o da arttırdı. Hatta:
-Yahya Efendi şeyhülislamlık makamında kalırsa seni yenilgiye uğratmasında şek yoktur, dedi. Bu sürerle kemankeş’in Yahya Efendi’yi emniyetsizliğini arttırdı. Kemankeş, o tarihten itibaren Yahya Efendi’nin sükûtuna (vazifesinden ayrılmasına) fırsat bekledi. Bir gün Murat Bey’in huzurunda sözü Yahya Efendi üzerine getirdi:
-Padişahın cülusu hususunda Yahya Efendi’nin rızası yoktu. Vali ile ittifak edip mani olarak bu sebepler ile bu kadar hazineler telef oldu gibi teşvikârane sözlerle IV. Murad’ı gazaplandırdı. Yahya Efendi’nin Yeniçeri zorbalarıyla müttefik olduğu, bu sebepten ulemanın kendilerinden hiç memnun olamadıklarını anlattı. Yahya Efendi’yi azlettirmeye muvaffak oldu. Yerine tekrar II. Osman’ın kayınpederi Hoca sadettin Efendi zade Muhammed Esad Efendi şeyhülislam olduysa da onun da vefatı ile makam-ı meşihatı ikinci defa olarak Yahya Efendi kazandı (H: 1074).
Yahya Efendi Sipahilerin (10409 ihtilalında bulundu. O zaman İstanbul hercümerç içindeydi. IV. Murad, metin bir azm ile bu isyanı bastırmış, rical-i devletten birçoğu ile beraber Yahya Efendi’yi de bir köşede tekaüde sevk eylemişti. Yerine Ahi zade Hüseyin Efendi şeyhülislam oldu. Hüseyin Efendi’nin akıbeti pek feci oldu, Sultan Murad’ın Yahya Efendi’ye pek ziyade muhabbeti vardı. Derhal hattı hümayun çıkarıldı. Yahya Efendi üçüncü defa makam-ı meşihatı kazandı (1043). Bu defaki şeyhülislamlığı on sene sürdü. Bu müddet zarfında güzide şiirleri, adl ve istikametiyle devrinin Ebussuud’u derecesinde şan kazanmağa muvaffak oldu. Ekseriya IV. Murat ile beraber bulunur, Padişah ile Şeyhülislam birbirine nazireler inşad ederlerdi (şiir okurlardı).
1053’de hastalandı vefatında naşı pederi Zekeriya Efendi’nin türbesine defn olundu. Fetva müddeti yirmi seneye yakındır. Şeyhülislam Yahya Efendi Osmanlı uleması arasında mümtaz bir simadır. Şiirleri gayet latif zenginidir. Muhsin-i Kayseri’nin feraiz-i manzumesine şerhi vardır. Zamanında pek çok hürmet ve itibara mazhar olmuştur. Cenazesinde bütün İstanbul halkı hazır bulunmuştur. Naşını halk parmak üzerinde götürmüş; bu hassas ve şair Şeyhülislam’a layık olduğu hürmet ve itibarı ibrazda kusur etmemiştir. Şeyhülislamlığı II. Osman, IV. Murad devrinde üç defadır.
--------------
Kaynaklar:
İlmiyye Salnamesi, S.441-443
Yahya Efendi Osmanlıların en mümtaz şeyhülislamlarındandır. Babası şeyhülislam Zekeriya Efendi idi. Yahya Efendi, gençliğinde ulema yoluna dâhil oldu. Valide Medresesi’ne, Şam ve Edirne kadılıklarına tayin edildi. Erdem ve kemali, irfan ve eserleri ile meslektaşlarının takdirine mazhar oldu. Kısa zaman içinde İstanbul kadısı (H: 1012), Rum ili Kazaskeri tayin edildi. Genç Osman vakasında Esad Efendi uzleti seçtiği zaman, Şeyhülislamlık makamını kazandı. (1031) Yahya Efendi gayet dosdoğru ve üstün ahlaka sahip idi. Zamanının ricaline ekseri konularda nasihat etmekten hali kalmazdı. Sultan I. Mustafa zamanında sadrazam kemankeş Ali Paşa idi. Paşa, bayram tebriki için Şeyhülislam Yahya Efendi’yi ziyarete gitti, söz memleketin idaresine intikal etti. Yahya Efendi rüşvetin zararlarından bahsetti. Kemankeş çokça rüşvet alırdı. Yahya Efendi kemanın rüşveti bırakması için bazı nasihatte bulundu. Bu nasihatleri Kemankeşi ile arasının bozulmasına sebep oldu. Kemankeş’in kayın babası Bostan zade idi. O da ulema yoluna girmiş ve bilhassa Yahya Efendi’yi çekemeyenlerden idi. Kemankeş’in şeyhülislam hakkındaki düşmanlığını o da arttırdı. Hatta:
-Yahya Efendi şeyhülislamlık makamında kalırsa seni yenilgiye uğratmasında şek yoktur, dedi. Bu sürerle kemankeş’in Yahya Efendi’yi emniyetsizliğini arttırdı. Kemankeş, o tarihten itibaren Yahya Efendi’nin sükûtuna (vazifesinden ayrılmasına) fırsat bekledi. Bir gün Murat Bey’in huzurunda sözü Yahya Efendi üzerine getirdi:
-Padişahın cülusu hususunda Yahya Efendi’nin rızası yoktu. Vali ile ittifak edip mani olarak bu sebepler ile bu kadar hazineler telef oldu gibi teşvikârane sözlerle IV. Murad’ı gazaplandırdı. Yahya Efendi’nin Yeniçeri zorbalarıyla müttefik olduğu, bu sebepten ulemanın kendilerinden hiç memnun olamadıklarını anlattı. Yahya Efendi’yi azlettirmeye muvaffak oldu. Yerine tekrar II. Osman’ın kayınpederi Hoca sadettin Efendi zade Muhammed Esad Efendi şeyhülislam olduysa da onun da vefatı ile makam-ı meşihatı ikinci defa olarak Yahya Efendi kazandı (H: 1074).
Yahya Efendi Sipahilerin (10409 ihtilalında bulundu. O zaman İstanbul hercümerç içindeydi. IV. Murad, metin bir azm ile bu isyanı bastırmış, rical-i devletten birçoğu ile beraber Yahya Efendi’yi de bir köşede tekaüde sevk eylemişti. Yerine Ahi zade Hüseyin Efendi şeyhülislam oldu. Hüseyin Efendi’nin akıbeti pek feci oldu, Sultan Murad’ın Yahya Efendi’ye pek ziyade muhabbeti vardı. Derhal hattı hümayun çıkarıldı. Yahya Efendi üçüncü defa makam-ı meşihatı kazandı (1043). Bu defaki şeyhülislamlığı on sene sürdü. Bu müddet zarfında güzide şiirleri, adl ve istikametiyle devrinin Ebussuud’u derecesinde şan kazanmağa muvaffak oldu. Ekseriya IV. Murat ile beraber bulunur, Padişah ile Şeyhülislam birbirine nazireler inşad ederlerdi (şiir okurlardı).
1053’de hastalandı vefatında naşı pederi Zekeriya Efendi’nin türbesine defn olundu. Fetva müddeti yirmi seneye yakındır. Şeyhülislam Yahya Efendi Osmanlı uleması arasında mümtaz bir simadır. Şiirleri gayet latif zenginidir. Muhsin-i Kayseri’nin feraiz-i manzumesine şerhi vardır. Zamanında pek çok hürmet ve itibara mazhar olmuştur. Cenazesinde bütün İstanbul halkı hazır bulunmuştur. Naşını halk parmak üzerinde götürmüş; bu hassas ve şair Şeyhülislam’a layık olduğu hürmet ve itibarı ibrazda kusur etmemiştir. Şeyhülislamlığı II. Osman, IV. Murad devrinde üç defadır.
--------------
Kaynaklar:
İlmiyye Salnamesi, S.441-443
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.