Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Konya Öğretmenleri: Ali Rıza Bilgin

Konya Daru’l-hilafe Medresesi müderrislerinden ve İhsaniye Mektebi başmuallimlerinden Ali Rıza Bilgin, 2 Muharrem 1289/2 Mart 1873’te Konya’da doğdu. Babası ulemadan ve müderris-i kiramdan Mustafa Sıdkı Efendi’dir. Annesinin adı ise Fatma Hanım’dır. Aslen (Meram) İnliceli’dirler. Ali Rıza Efendi, babasına izafeten “Sıdkı Efendizade” diye meşhurdur. 7 Haziran 1320/20 Haziran 1904 tarihli nüfus tezkeresine göre Ali Rıza Efendi’nin eşkâli uzun boylu, ela gözlü, beyaz simalıdır. Tezkereye göre sicile kayıtlı olduğu yer Konya Pürçüklü Mahallesi 85 no’lu hanedir. 14 Mayıs 1341/1925 tarihli memur sicil kaydında kendi el yazısıyla doldurduğu belgede hayat hikâyesini şöyle vermektedir: “İlk tahsilini mahalle mektebinde yaptıktan sonra medreseye dehaletle (girerek) ulumu Arabi tahsilini ikmal ederek müderris “İsibzade” demekle maruf (tanınan) merhum Ömer Hulusi Efendi’den34 1323/1906 tarihli icazetname (diploma) aldım. Aynı zamanda 11 Haziran 1313 (23 Haziran 1897) tarihinde Konya Daru’l-muallimin‘e kayıt ve kabulümle sureti musaddıkakası merbut (tasdikli örneği ilişik) 15 Şaban 1317/15 Kanunuevvel 1315 (27 Aralık 1899) tarihli şehadetname alarak mukaddes talime (eğitime) dâhil oldum.

İSTANBUL’DA DA EĞİTİM GÖRDÜ

Bilahare 1325 senesi eyyam-ı tatiliyesi (tatil günleri) gurrei evveliyesindeki kararname ahkâmına tevfikan İstanbul Daru’l-muallimin-i Rüştiyemiz müessese-i mezkûre müderrisi Satı Bey’in riyasetinde (başkanlığında) müteşekkil heyet-i mümeyyize huzurunda Daru’l-muallimin-i Rüştiye programından bi’l-imtihan isbat-ı ehliyet ederek rüştiye muallimi evvelliği ehliyetnamesi makamına kaim olmak üzere mülga (kaldırılmış) Maarif Nezareti’nin Konya Maarif Müdüriyetine 9 Ramazan 1327ve 8 Eylül 1325 (24 Eylül 1909) tarih ve 122 numaralı emirnamesiyle ve bu suretle daru’l-muallimin-i rüştiye mezunları evsafını haiz muallimiyettenim (öğretmenim). Yalnız Türkçe tekellüm ve kitabet (konuşma ve yazma) ederim. Arabi ve Farisi lisanlarına (dillerine) aşinayım. Tab’(basılmış) ve neşr olunmuş asar ve te’lifatım olmadığı gibi başka suretle de imtiyaz ve ruhsatnameye haiz değilim. Hizmet-i devlete ilk defa 1315 senesinde dâhil oldum. Konya Daru’l-muallimin son senesinde müdavim ve sene-i dersiye evasıtında (ders yılı ortasında) iken Konya Vilayeti Maarif Müdüriyetince gösterilen lüzum, bağteten (sonradan) imtihanım icra olunmak üzere Niğde Vilayeti’ne merbut Bor Kazasının Kemerhisar karyesi (köyü) Mekteb-i İbtidaiyesi muallimliğine (ilkokul öğretmenliğine) 300 kuruş maaşla tayin olunarak 15 Temmuz 1315 (27 Temmuz 1899)’den 1 Eylül 1317 (14 Eylül 1901) tarihine kadar ifa-yı vazife eyledim. Ahval-i sıhhime (sağlık durumuma) binaen vazife-i mezkûreden istifa suretiyle infisal ettim (ayrıldım). 1 Teşrinisani 1317 (14 Kasım 1901)’den 28 Şubat1317 (13 Mart 1902)’sine kadar fahri olarak Konya Sanayi Mektebi Kur’an-ı Kerim, ulum-u diniye (din dersleri), hesap muallimliklerinde bulundum.” Sonra sırasıyla, 26 Ağustos 1318/8 Eylül 1902 Konya Akşehir Rüştiye Mektebi başmuallimliği, 1 Kânunusani 1320/14 Ocak 1905’te Konya Akşehir -ilaveten- hüsnü hat muallimliğine tayin edilen Ali Rıza Efendi Konya Daru’l-hilafe Medresesi’ne ait özlük dosyasındaki tercümeihâline şöyle yazmıştır: “Müzakere ile meşgulken 26 Ağustos 1317 tarihinde Akşehir kazası Mektebi Rüştiyesi muallimi saniliğine (ikinci öğretmenliğine) tayin olundum. 7 sene 17 gün sonraki ilan-ı Meşrutiyet’in bahşettiği nimetlerinden bi’l-istifade Maarif Nezareti celiliyesine müracaatla İstanbul Daru’l-muallimin Rüştiyesi heyet-i talimiyesi tarafından imtihanım, bilahare 1325/1909 senesindeki Seydişehri Mektebi Rüştiyesi Muallimi Evvelliğine terfian (yükselerek) ve naklen gittim.”

TÜRKÇE MUALLİMLİĞİ GÖREVİNDE DE BULUNDU

Ali Rıza Efendi,10 Teşrinievvel 1325/23 Ekim 1909’dan 1 Temmuz 1326/14 Temmuz 1910 tarihine kadar Konya Seydişehir Rüştiye Mektebi muallimliğinde bulundu. 7 Teşrinisani 1327/20 Kasım 1911 Konya Nüfus Müdüriyeti sicil kâtibi ve 23 Teşrinievvel 1331/5 Kasım 1915-1 Mart 1332/14 Mart 1916 Konya Nüfus Müdüriyeti Vukuat Kâtipliği görevine getirildi. 8 Teşrinievvel 1331/ 21 Ekim 1915’te Konya Daru’l-hilafe Medresesi Türkçe muallimliği görevinde bulundu. Ali Rıza Efendi, Konya Daru’l-hilafe Medresesi ihzari (hazırlık) kısmı başmüderrisi iken Medrese-i İlmiyye yani Daru’l-hilafe’ye verdiği özlük dosyasına şöyle yazmıştır: “500 kuruş maaşla Konya Nüfus İdaresi Vukuat Kâtibi iken ilaveten medresenin ilk küşadında (açılışında) 400 kuruş maaşla İbtida Hariç birinci talebesine Türkçe derslerine tayin olundum. 1335-1336/1919-1920 sene-i tedrisiyelerinde İbtida Haricin her üç sınıfının Farisi dersleri muallimliği vekâletinde de sekiz ay kadar bulundum. O esnada münhal (boş) olan İhzari muallimliğinde İbtida Hariçteki vazifeme ilave edilmek suretiyle vuku bulan müracaatım üzerine 16 Nisan 1335/1919 memuriyet-i asliyem olan nüfus kitabetinden bi’l-istifa (istifayla) aynı maaşla kısmı ihzariyenin her sınıfında bulunan beşer saatlik Lügat-i Arabi muallimliğine (öğretmenliğine) tayin olundum. 1 Teşrinievvel 1335/2 Ekim 1919 tarihinde maaşım 600 kuruşa iblağ edilerek ibtida hariçteki vazifemle 840 kuruş almakta idim. 1336/1920 seneni tedriyesinden itibaren maaşım 800 kuruş oldu. Kısmı ihzariyeden birincide lügati Arabiyesiyle, ulum-u diniyye; ikinci senenin lügati Arabiyye; üçüncü senenin lügati Arabiyye, lügati Farisiye ulum-u diniyye, tecvit, hesap, coğrafya, temasil, Türkçe derslerini deruhte eyledim.”

ARAPÇA VE FARSÇA DERSLER VERDİ

16 Nisan 1335/16 Nisan 1919-1 Eylül 1338/1 Eylül 1922 tarihine kadar Konya Daru’l-hilafe Medresesi ihzari kısmı başmuallimliğinde bulunan Ali Rıza Efendi bir müddet Konya Daru’l-irfan Mektebi’nde derse girdi. Özlük dosyasında kendisi şu bilgileri vermektedir: “Mukaddemen (daha önce) makam-ı müdüriyete arz eylediğim vechile Konya Daru’l-irfan Mektebi hususimizde haftada iki saat Arabi ve iki saat Farisi derslerine muallimliğim vardı.” dedikten sonra “Ahiran Daru’l-hilafe Medresesi talimatnamesinde acizlerine inhisar ettirilen dördüncü faslının birinci maddesine tevfikan o muallimliği bıraktım. Şimdilik başka bir yerde vazifem yoktur.” (KMEM2-31_0036) demektedir. Ali Rıza Efendi, 28 Nisan 1340/28 Nisan 1924’te ise Konya İhsaniye İlk Mektebi, 15 Eylül 1340/1924-1 Mart 1926’da Konya Alemdar Mustafa Paşa muallimliği ve 1 Eylül 1927’de tekrar Konya İhsaniye İlk Mektebi başmuallimliğine tayin olundu. Başarılı bir öğretmen olan Ali Rıza Efendi okuldaki çalışmalarından dolayı 4 Şubat 1934 tarihinde Maarif Vekâleti İnzibat Komisyonu tarafından kendisine bir takdirname verilmiştir. Özlük Dosyasında şöyle denilmektedir: “1932-1933 ders senesi içinde gösterdiği muvaffakiyetten dolayı takdirname verilmiştir.” Ali Rıza Bilgin, İhsaniye İlk Mektebinde görevde iken 30 Kasım 1936’da emekliliğe ayrıldı. Kalfazadelerin kızı Refika Hanım ile evli olan Ali Rıza Efendi’nin Sıdkı (1923), Macit, Mahir adında üç oğlu, Hamide adında bir kızı mevcuttur. Avukat olan oğlu Sıtkı Bilgin 19 Nisan 1958’de Konya Belediye başkanı seçilmiştir. Ali Rıza Efendi, 5 Mart 1945’te Konya’da vefat etti. Üçler Mezarlığı’nda metfundur. Mezar taşında: “Hüvelbaki, İnlice’nin Hocalar ailesinden ulemadan hafız Mustafa Sıdkızade, başmuallim mütekaidi Hafız Ali Rıza Bilgin, ruhuna Fatiha, d.1289/1872, v.1361/1945” yazılıdır.