Konya dahil 3 ayrı yerde mezarı bulunan devlet adamı

Merhaba Şehir Dergisi Yazarlarından Araştırmacı-Yazar Ahmet Kuş, Osmanlı döneminde Mevlana Dergahında gerçekleşen ilginç bir olaydan bahsetti. Kuş, 3 ayrı yerde mezarı bulunan Osmanlı devlet adamlarından Mehmed Said Halet Efendi’yi anlattı. İdam kararı verilerek öldürülen Halet Efendi’nin Konya günleri büyük dikkat çekti.

MEZARLARDAN BİRİ MEVLANA DERGAHI AVLUSUNDA

Mevlâna Dergâhının kurulduğu günden bu yana birçok değişikliğe sahne olduğunu ve değişikliklerin çoğunun kaydedilmediği için unutulup gittiğini hatırlatan Araştırmacı-Yazar Ahmet Tuş, 2 Ocak 2019’da Merhaba Gazetesi’nde ‘Dergâh Bahçesinde Gizemli Bir Türbe’ başlıklı bir habere imza atıldığını hatırlattı. 1884 ve 1887’de Konya’ya gelen John Henry Haynes’in çektiği bir fotoğraf sayesinde Mevlâna Dergâhı’nın haziresinde günümüze ulaşmayan ve kime ait olduğu bilinmeyen bir baldaken türbe tespit ettiklerini aktaran Kuş, “Osmanlı devlet adamlarından Mehmed Said Hâlet Efendi’nin (1760-1822) üç ayrı yerde mezarı var ve bu mezarlardan biri de Mevlâna Dergâhı’nın avlusunda bulunuyor. Kadı Kırîmî Hüseyin Efendi’nin oğlu olan Mehmed Said Efendi küçük yaşlarda aldığı Hâlet mahlasıyla şöhret buldu. Medrese tahsili görmeyen Hâlet Efendi babası gibi kendi kendini yetiştirdi. Önce Şeyhülislam Mehmed Şerif Efendi’nin aracılığıyla kadılık mesleğini seçti, daha sonra rikâb-ı hümâyun reisi Mehmed Râşid Efendi’nin yanında mühürdar yamağı oldu. Bir dizi görevde daha bulunduktan sonra Galata Mevlevihanesi şeyhi Galib Dede’ye intisap etti. Bazı devlet adamlarının kâtipliklerinde de bulunan Hâlet Efendi, Dîvân-ı Hümâyun tercümanlığını ellerinde tutan Rumlarla tanıştı. Kâtiplik yaptığı dönemde büyük servet sahibi oldu” dedi.

İNGİLİZLERLE MUHABERE ETTİĞİ ÖĞRENİLDİ GÖREVDEN ALINDI!

“1803’te ortaelçi ünvanıyla Paris’e gönderilen Hâlet Efendi üç yıl kadar Fransa’da kaldı” diyen Kuş, “İstanbul’a döndükten sonra beylikçi vekili, ardından rikâb-ı hümâyun reîsülküttâbı oldu ama İngilizlerle gizlice muhabere ettiği ihbar edilince görevinden alındı ve 1808’de Kütahya’ya sürüldü. Bir yıl sonra II. Mahmud tarafından Bağdat’a gönderildi. İstanbul’a döndükten sonra rikâb-ı hümâyun kethüdâlığı ile gizli haberleşme işlerinin başına, daha sonra da nişancılık görevine getirildi. Hâlet Efendi, II. Mahmud’un güvenini kazanarak başdanışman oldu. Tayin ve azillerde büyük rol oynayan Hâlet Efendi, Rumlarla iş birliği yaparak devlet aleyhindeki bazı faaliyetlerde bulundu. Ayrıca Rum asilerinin hakkından gelebilecek tek adam olan Tepedelenli Ali Paşa’nın katlinde önemli rol oynadı” şeklinde konuştu.

ÖNCE BURSA’YA ARDINDAN DA KONYA’YA SÜRÜLDÜ!

Mezarlarından birinin Mevlana Dergahı avlusunda bulunan Hâlet Efendi’nin hayatı boyunca muhaliflerine karşı Yeniçeri Ocağı’na dayandığını ve ocağın ileri gelenlerine bahşişler dağıttığını aktaran Araştırmacı-Yazar Ahmet Kuş, daha sonra şunları kaydetti: “Ocağın ilga edilmemesi için elinden gelen gayreti gösterdi. II. Mahmud’un orduya yeni bir düzen verme girişimlerine hep muhalif kaldı. Hâlet Efendi’nin yeniçeri desteğini kaybettiğini anlayan sultan, uzun süreden beri hareketlerinden şüphelendiği Hâlet Efendi’yi görevinden aldı ve önce Bursa’ya, ardından da Konya’ya sürdü. Hâlet Efendi maiyetiyle birlikte sürgün yeri olan Konya’ya geldi. Meşveret meclisi üyeleri, zekası ve cesaretiyle meşhur olan Hâlet Efendi’nin Konya’da da rahat durmayacağını düşündükleri için idam edilmesine karar verdiler. İdam işiyle Koru Ağası Arif Ağa görevlendirildi ve Ağa vakit kaybetmeden Konya’ya gönderildi. Arif Ağa, Hâlet Efendi’yle aynı gün Konya’ya ulaştı. Mevlevi tarikatına mensup olan Hâlet Efendi öncelikle Mevlâna Türbesi’ni ziyaret etti. Arif Ağa ise Hâlet Efendi için hazırlanmış Çelebi Efendi’nin evinde onu beklemeye başladı. Arif Ağa, başında Mevlevi sikkesiyle eve gelen Hâlet Efendi’yi orada kılıç gaytanıyla boğarak öldürdü ve kesik başını hemen tatarlarla İstanbul’a gönderdi.”

İDAMDAN SONRA MALLARINA DA EL KONULDU!

Hâlet Efendi’nin yaftasının kesik başıyla birlikte Bab-ı Hümayun’da sergilendiğini dile getiren Kuş, vücudunun Mevlâna Dergâhı’nın ön kısmındaki gül bahçesine defnedildiğini, kafasının ise sergilendikten sonra ilk önce Galata Mevlevihanesi’nde kendi adına yaptırdığı türbeye defnedildiğini ifade etti. Daha sonra kafasının bazı dedikodular yüzünden bu türbeden alınıp Beşiktaş’taki Yahya Efendi Dergâhı’nın haziresine gömüldüğünü vurgulayan Kuş, konuşmasını şöyle sürdürdü: “Hâlet Efendi’nin kafası, 1841’de yeniden Galata Mevlevihanesi’ne nakledilerek hazireye defnedildi ve bir şahide dikildi. Hâlet Efendi’nin azliyle başlayan ve ölümüyle sonuçlanan bu süreçte Bâbıali revize edildi ve Hâlet Efendi’nin yandaşları görevden alındı. Azil ve sürgün büyük bir gizlilik ve süratle yürütüldüğü için Hâlet Efendi’nin mallarına, taraftarlarının tepkisini çekmemek için idamından sonra el konuldu. Hâlet Efendi’nin çoğu İstanbul’da olmak üzere hayratı da vardı. Mevlâna Türbesi’nin yeşil kubbesi de onun himmetiyle tamir edilmişti.”

KESİK BAŞI ARTIK GALATA MEVLEVİHANESİ’NDE

Hâlet Efendi 1822’de idam edildikten sonra vücudunun Mevlana Dergâhı’nın türbe kapısının batı tarafında, avlu içerisindeki hazireye defnedildiğini söyleyen Kuş, 1927’de dergâhın avlusundaki diğer mezarlarla birlikte Hâlet Efendi’nin mezarının da kaldırıldığını ileri sürdü. Mezar yeri tam olarak belli olmasa da Halet Efendi’nin mezar taşının halen Mevlana Müzesi’nde muhafaza edildiğine dikkat çeken Kuş, konuşmasını şöyle noktaladı: “Zaman içerisinde farklı yerlere taşınan mezar taşı 2008’de Mehmed Bey Türbesi’nin kuzey tarafında bulunuyordu. Hâlet Efendi’nin mezar taşı bugün Mevlâna İhtisas Kütüphanesi’nin güney tarafında sembolik hazirede bulunuyor. Galata Mevlevihanesi’ndeki Hâlet Efendi’nin yaptırdığı türbede bugün Hâlet Efendi’nin kesik başı ile birlikte mevlevihanede şeyhlik yapmış Kudretullah Dede’nin, Ataullah Dede’nin, Selanik Mevlevihanesi’nin şeyhi Ubeydullah Efendi’nin ve Şeyh Kudretullah Dede’nin eşi Emine Esma Hatun’un mezarları da bulunuyor.”