Konya; ekolojik olarak birçok bitkinin tohumluk üretimi için uygun olması nedeniyle Konya’daki, ülkemiz ve de uluslararası tohum firmalarının üretim ve faaliyet sahası olarak önemli bir yere sahiptir. Tohum üretimi tohumculuk kanuna dayalı olarak yapılmaktadır. Tohumculuk Kanunun amacı; bitkisel üretimde verim ve kaliteyi yükseltmek, tohumluklara kalite güvencesi sağlamak, tohumluk üretim ve ticareti ile ilgili düzenlemeleri yapmak ve tohumculuk sektörünün yeniden yapılandırılması ve geliştirilmesi için gerekli olan düzenlemeleri gerçekleştirmektir. Bu amaçla çıkarılmış olan 5553 Sayılı Tohumculuk Kanunu (Yayımlandığı R.Gazete: 08.11.2006-26340, Kabul Tarihi: 31.10.2006 ) na göre aşağıda verilen İkinci Bölümde 4, 5. 6. 7. ve 8. Maddelerde belirtilen şekilde maddeye uygun olarak Tohumlukların Kaydı olan, Üretimi ve Sertifikasyonu yapılan ve Ticareti ve Piyasa Denetimi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yapılan tohumluklardır.
Tohumculuk Kanununun “İKİNCİ BÖLÜM Tohumlukların Kaydı, Üretimi, Sertifikasyonu, Ticareti ve Piyasa Denetimi” aynen verilmektedir;
Kayıt altına alma
MADDE 4 – Bitki çeşitlerinin tescili, üretim izni ve standart tohumluk çeşit kaydı ile genetik kaynakların kütüğe kaydedilmesi Bakanlık tarafından yapılır.
Islah edilmiş çeşitler farklılık, yeknesaklık ve durulmuşluk ve/veya biyolojik, teknolojik özellikleri ile tarımsal değerleri belirlenmek suretiyle; genetik kaynaklar ise morfolojik ve/veya moleküler karakterizasyonu yapılarak kayıt altına alınır. Süs bitkileri ile çiçek tohumlarında kayıt şartı aranmaz.
Tarımsal bitki türlerine ait çeşitlerin; kayıt altına alınması, kütükte kalış süresi, kayıt altına almanın yenilenmesi, kütükten silinmesi, devamlılığın sağlanması, katalog oluşturulması ile ilgili hususlar yönetmelikle belirlenir.
Ayrıca tescil, üretim izni ve standart tohumluk çeşit kaydı ile ilgili usul ve esaslar bitki gruplarına göre yönetmelikle düzenlenir.
Tohumluk üretimi
MADDE 5 – Bakanlık tarafından, bitkisel ve tarımsal özellikleri belirlenerek sadece kayıt altına alınan çeşitlere ait tohumlukların üretimine izin verilir.
Tohumlukların yetiştirileceği özel üretim alanlarının özellikleri ile sınırları içerisinde tohumluk üretimi yapan ve bitkisel ürün yetiştiren gerçek veya tüzel kişilerin uyması gereken hususlar yönetmelikle belirlenir.
Özel üretim alanlarının sınırları içerisinde, Bakanlıkça izin verilmeyen tohumluk veya bitkisel ürün yetiştirilemez.
Tohumculuk sektörü, yurt içinde yatırım yapmak kaydıyla, Avrupa Birliği standartlarında ve uluslararası rekabete uygun bir şekilde gelişmesi amacıyla Bakanlıkça belirlenecek teşvik ve desteklerden yararlandırılır. Destekleme usul ve esasları, Bakanlık tarafından çıkarılacak tebliğ ile düzenlenir.
Tohumluk sertifikasyonu
MADDE 6 – Yurt içinde üretilen, 4 üncü maddeye göre tescil edilen veya üretim izni verilen çeşitlerden, tohumluk sınıflarına göre yetiştirilen ve üretilen tohumluklar, sertifikasyon işlemine tâbi tutulur.
Tarla ve laboratuvar kontrolleri yapılarak, tohumluk standartlarına uygun olarak sertifikalandırılan tohumluklar, usulüne göre ambalajlanarak etiketlenir.
Tohumluk sertifikasyon esasları ile ambalajlama ve etiketlemede uyulacak hususlar, bitki gruplarına göre yönetmelikle belirlenir.
Tohumluk ticareti
MADDE 7 – Yurt içinde sadece kayıt altına alınmış çeşitlere ait tohumlukların ticaretine izin verilir.
Bu tohumluklar, Bakanlık tarafından belirlenmiş nitelik ve standartlara uygun, sertifikalı veya kütüğe kaydedilmek üzere kabul edilmiş veya standart tohumluk olarak ambalajlı ve etiketli olarak ticarete arz edilir.
Tohumlukların ithal edilmesi ve ihracı Bakanlığın iznine tâbidir. İthal edilecek tohumluklarda yurt içi standartlara uygun olma şartı aranır. Tohumluk ithalatı ve ihracatına ilişkin usul ve esaslar, ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenir.
Piyasa denetimi
MADDE 8 – Tohumlukları yetiştiren, işleyen ve satışa hazırlayan, dağıtan ve satan gerçek veya tüzel kişiler, Bakanlık tarafından yetkilendirilir ve denetlenir. Yetkilendirme ve denetim ile ilgili usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.
Ticarete arz edilen tohumlukların standartlara uygunluğu ile etiket ve ambalaj bilgilerinin doğruluğu Bakanlıkça denetlenir.”
Tohumluk sertifikasyonu: Tohumlukların tarla ve laboratuvar kontrolleri sonucunda genetik, fiziksel, biyolojik ve sağlıkla ilgili değerlerinin standartlara uygunluğunun tespit edilmesi ve bunun belgelendirilmesi işlemini olarak tarif edilmekte olup bu kanun “tarla bitkileri, bağ-bahçe bitkileri, orman bitki türleri ve diğer bitki türleri çoğaltım materyaline ait çeşitlerin ve genetik kaynakların kayıt altına alınması, tohumlukların üretimi, sertifikasyonu, ticareti, piyasa denetimi ve kurumsal yapılanmalar ile ilgili düzenlemeleri kapsamaktadır (MADDE 2).
Yukarıda belirtildiği gibi sertifikalı tohumluk üretimi kanunlarla belirlenmiş usul ve esaslara bağlı olarak yapılan ve yapılması gerekli faaliyet alanıdır. Bu nedenle de tohumculuk işlemleri bir sektör haline gelmiş olup rastgele veya istenildiği gibi yapılan bir iş değildir. Ülkemizin ihtiyacı olan tohumluğun temini konusunda basın ve yayım organlarında zaman zaman farklı haberler yer almakta çoğu zamanda bu haberlerden bazılarını okuyunca da neden dışarıdan tohum almaktayız diye de üzülmekteyiz. Tabii ki bir sektör kolayca oluşmaz ve birdenbire büyüyemez. Ancak bu işi yapmakta olanların ciddiyeti, işlerinin kanun, tüzük ve diğer mevzuata uygunluğundaki hassasiyetleri sektöre olan güveni ve büyüme hızını, ayakta kalabilme gücünü artırmaktadır. Ticarette kayıt dışı, , merdiven altı üretimler hep şikayet edilen mevzular olmuştur. Bunların önlenmesi için kontrol mekanizmasının daha sıkı işletilmesi yanında sektörün taraflarının hep hassasiyetle davranmaları gerekmektedir. Tohumluğun ekildiği tarla seçiminden, tarla muayenelerinden, hasadından, tohumluk olacak ürünün elenmesi ve çuvallanmasına kadar her safhada önemli sorumluluğu olan “Tohumluk üretimi yapmakta olan şirketler”, üretimi yapan çiftçilerimiz, tarla kontrolünü yapan meslektaşlarımız, Tohumluk sertifikasyon işlemlerini yapmakta olan “Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü (TTSM)” veya “Konya Ticaret Borsası” gibi TTSM’nin yetkili kıldığı kurumlar bu işin sağlıklı yürümesi için üzerlerine düşeni yapmalılar ki bu sektör sağlıklı büyüsün, çiftçimiz güvenli tohumluk alsın, hem verim hem de kanunun amacında belirtildiği gibi kalite artsın. Sektör büyüyecek, sektörden ekmek yiyenler daima bundan faydalanacak ise kanunsuz işlere tevessül etmemeli ve edenlere de sorumlular 5553 Sayılı Tohumculuk Kanununun üçüncü bölümünde belirtilen hususları yerine getirmelidirler.
Ülkemizde sertifikasyon faaliyetleri ilk olarak Ankara Üniversite Ziraat Fakültesi bünyesinde başlatılmıştır. Aynı amaca yönelik olarak 1959 yılında Tarım Bakanlığına bağlı “Tohumluk Kontrol ve Sertifikasyon Enstitüsü” kurulmuştur. Ülkemizde yürütülen araştırma ve çeşit geliştirme faaliyetleri sonucunda ıslah edilen yeni çeşitlerin tarafsız bir kuruluş tarafından tescil edilmesi gereğince 1960 yılında “Bölge Çeşit Deneme Müdürlüğü/Enstitüsü” kurulmuştur. 1963 yılında 308 Sayılı “Tohumlukların Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonu Hakkında Kanun” çıkarılmış ve Kuruluşun faaliyetleri bu Kanun ile ilgili Yönetmelikler çerçevesinde yürütülmüştür. Aynı yıl ülkemiz Uluslararası Tohum Test Birliğine (ISTA) üye olmuştur. Ülkemiz 1968 yılından itibaren sırasıyla şeker pancarı, hububat, mısır, ayçiçeği, soya, pamuk, çayır mera ve yem bitkilerinde, en son ise sebzede Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (OECD) Tohumluk Sertifikasyon Sistemine dahil olmuştur. 1986 yılında 3161 Sayılı Kanun ile Bölge Çeşit Deneme Enstitüsü ile birleşen kuruluş, 1987 yılında Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü (TTSM) adını almıştır. Halen 5553 Sayılı Kanun ve ilgili mevzuatlara göre Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı bu kurum tarafından tohumculukla ilgili işlemler yürütülmektedir. Konya Ticaret Borsamız Laboratuvarı Tohum tescil ve sertifikasyonun Konya'da tek yetkili olarak faaliyete başlayan ve yapmakta olan kuruluşumuzdur. Bir milyar dolarlık hacme sahip tohumculuk sektörünün ülkemizde ve Konya’mızda üreticinin zaman ve kaynak kaybına uğramadan Tohum tescil ve sertifikasyon işlemlerini Konya’da yaptırmaları Konya için bir kazançtır.
''Son 15 yılda 100 bin ton civarında olan sertifikalı tohumluk üretim miktarı, 2011 verilerine göre 635 bin tona ulaşmıştır. 10 yıl önce yüzde 5 civarında olan hububat tohumundaki özel sektörün payı bugün % 55-60 seviyesine ulaşmıştır. Çok genç olan firmalar ciddi ataklar yaparak, tohum ihraç eder konuma gelmişler ve 2011 verilerine göre tohum ihracatımız 120 milyon dolar ulaşmıştır.'' Bu büyümenin sürekli olabilmesi için üretimimde sorumluluğu olan her kuruma veya üreticiye görev düştüğü malumlarınızdır.
Değerli okurlarım, sertifikalı tohumlukla ilgili çiftçilerimizle sohbet ettiğimiz zamanlarda bizleri üzen bazı olumsuz sözler de duymuyor değiliz. Ancak kanunların uygulandığı ülkemizde bir kanunun tarafı olan herkesin aynı hassasiyeti göstermesi halinde işler kanunun istediği gibi gider. Bu nedenle tohumu üreten, eken ve iyi veya kötü olması durumunda verim ve kalite, dolası ile fiyat olarak etkilenen çiftçimiz bundan en çok zarar görecek olandır. Diğer kurumların yanında çiftçilerimizin “Tohumculuk Kanunu” gereklerine daha çok hassasiyet göstermelidirler. Aşağıda verilen örnek belki çok olağan dışı bir örnek olabilir, ancak maalesef zamanla bu tip ifadeleri duymaktayız.
“Köylümüzün biri Konya Ticaret Borsasında Çeşit 1252 buğdayı 0.680 TL. fiyatla makarnalık buğday satmış. Buğdayının temiz ve alan esnafında bir tohumcu olduğunu, buğdayı dökmeye vardığın da alan esnafın tohum elemekte olduğunu ve götürdüğü buğdayı da doğrudan tohumluğun içine döküp, elemeye devam ettiğini, doldurulan torbalara etiket de dikildiğini ve bunun da sertifikalı tohumluk olarak çiftçilere satıldığını söylüyor”. Değerli çiftçilerimiz, tohumluk üretimi yukarda belirtilen 5553 sayılı tohumculuk kanununa uygun olarak yapılmaktadır. Kanuna uygun yapılmadığı zaman, böyle; bir çiftçimizin söylediği gibi borsadan veya piyasadan alıp çuvala konulup satılması şeklinde olduğu düşünülür ise bu tamamen yanlıştır. Var ise bu tip çuvallanan sözde tohumluklar kanuna uygun değildir, böyle yapanlar var ise buğdayı satan çiftçi de alıp tohumluk yapan kadar her yönden sorumluluğu olan kişilerdirler. Ben bu örneğin yaygın değil, hatta olacağına bile ihtimal vermiyorum, var ise de bunun ihbar olarak bildirilmesini hatırlatıyorum. Bu söylentiler hayıra alamet laflar değildir. Konya’da tohumluk üreten çiftçi ve esnafı zan altında bırakmaktadır. Özellikle Konya’da tohumculuk sektörü ile ilgili bütün özel ve resmi kurumlar bu ve benzeri dedikodulardan büyük zarar görürler. Herhalde büyütmeye ve hizmeti yerinde fedakar bir şekilde sunmaya çalışan kurumlara bu zararı vermeye kimsenin hakkı yoktur. Böyle dedikodular olduğunda çiftçilerimiz firmalardan daha da hassas davranmalıdırlar. Belki böyle düşünenler kendileri 15- 20 kuruş fazlaya ürün satabilirler, ancak mevzuata uygun yetiştirilmeyen ürünün tohumluk yapılması halinde bunu ekecek olan diğer bir çiftçimize vereceği büyük zararı ve vesile olacağı kul hakkını iyi düşünmesi ve değerlendirmesi gerekmektedir.
Çiftçi sertifikalı tohumluk alırken her şeyiyle güvenebileceği sertifikalı tohumluk almalı, vatandaş Devletten alacağı sertifikalı tohumluk kullanım desteğinden hakkı olarak faydalanmalı, tohumluk üreten firma veya kuruluş devletten sertifikalı tohumluk üretim desteğini hak ederek almalıdır. Kanunda hedeflenen kaliteli ve verimli üretim amacına ulaşabilmesi için iyi niyetle ortaya konulan ve gayretlerin devam ettirilmesi gereken sektöre yapılan emekler, umutlar ve yatırımlar boşa giderilmemelidir.
İstisnalar azda olsa hiç olmaması için ilgili herkes üzerine düşeni yapmalıdırlar. Sektörün faaliyet alanı olarak gereği yanında işin manevi boyutunu da göz ardı etmemeliyiz. Bir kaç kuruşluk dünyalık için kimle helallaşacağını bilmediğiniz kişilerin mağduriyetine kimse fırsat vermemelidir. Örnekte ki işlem “Alan razı satan razı” noktasında kalmadığını, bunu yapmak değil düşünmenin bile çok yanlış olduğu unutulmamalıdır. Ülke ve Konya olarak tohumluk üretimine daha çok hassasiyet gösterirsek, işte o zaman yurt dışından tohumluk satın almayacağımız bilinmelidir.
Sektörle ilgilenmiş bir Öğretim Üyesi olarak Konya’da tohumculuk sektörünün geleceğinin parlak olduğunu belirtmeliyim. Bu güne kadar iyi gitmekte olan bu sektörün bu günlere gelmesinde, faaliyetlerin her kademesinde görevi üstlenen Konya Ticaret Borsası ve özellikle Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl ve İlçe Müdürlüklerindeki meslektaşlarımın iyi niyetli ve fedakar bir şekilde çalıştıklarını bilen biri olarak bundan sonrası için var ise çürük yumurtaları ayıklamakta sektörün kendisine ve çiftçilerimize düşmekte olduğunu sektörün geleceği açısından hatırlatmak isterim.
Bol ve bereketli ürün almanın yolu sertifikalı tohumluk kullanımından geçektedir. Bol ve bereketli ürün almanız dileğiyle hoşça kalınız.