Anadolu, 300 yıl Osmanlı hâkimiyetinde kalan Kırım halkının yanında idarecilerine de kucaktığı, günümüzde en fazla Kırım hanı kabrinin Tekirdağ’ın Saray ilçesinde olduğu ortaya çıktı.
Yedikıta Tarih ve Kültür Dergisi, ülkemizde bulunan Kırım Hanlarının kabirlerini araştırdı ve ilginç sonuçlara ulaştı. Yrd. Doç. Dr. Raşit Gündoğdu’nun tarafından gerçekleştirilen araştırma 'Kırım Hanları Tekirdağ’da Yatıyor' başlığı ile duyuruldu. Dergide yer alan makaleye göre; günümüzde Tekirdağ’ın bir ilçesi olan Saray, Kırım hanlarının ikinci vatanı ve ebedi istirahatgâhı olarak tarihe geçmiş. Eskiden beri, Osmanlı Devleti’ne bağlı Kırım Hanlığı’ndan çeşitli sebeplerle uzaklaştırılan Han ve Kalgaylar, Saray ve çevresindeki köy ve çiftliklere yerleştirilmişler. Kırım – Osmanlı ilişkilerine de yer verilen makalede şu bilgilere yer veriliyor:
TEKİRDAĞ’DA BÜYÜK ÇİFTLİKLER VAKIFLAR KURDULAR
"Osmanlı Devleti döneminde Trakya ve genel olarak Rumeli bölgesi, hem göçmenleri yerleştirmek hem de yakın bir sürgün yeri olarak önemli bir bölgeydi. Yüzyıllar boyunca Trakya’ya yerleşen Kırım Tatarları ve daha çok 17. asırdan itibaren orada ikamete mecbur edilen Kırım hanedanı mutlaka birbirleriyle yakın ilişkide bulunmuşlardır. Kırım hanedanının Trakya’nın hemen her bölgesinde büyük çiftlikleri vardı. Kırım’dan siyasi sebeplerle ayrılan Giraylar, genellikle bütün aileleriyle birlikte bu çiftliklerde otururlardı. Bazı tarihî belgelere göre kadılık bile yapmışlardı. Bu bölgede Kırımlıların kurduğu vakıflar da olup bunların en önemlisi Saray kasabasında 1775 yılında kurulan vakıftır. Vakfın ilk mütevellisi ise aynı zamanda kurucusu olan Arslan Giray Han’dı ve kasabanın büyük bir kısmı bu vakfa aitti. Ayas Paşa’nın burada yaptırdığı cami, medrese ve hamamı da içine alan vakıf, 1970’li yıllara kadar Giray ailesi tarafından idare edilmiştir.
HAN MEZARLARI SARAY İLÇESİNDE
Kırım hanlarının Trakya’daki en kalıcı izleri mezar taşlarıdır. Bugün Ayas Paşa Camii haziresinde Giray ailesine ait, biri Saray mezarlığının duvarı içinde olmak üzere 16 ferdin mezar taşı yer alır. Bunlardan üçü, Osmanlı tarihi açısından son derece önemli olan İkinci Fetih Giray Han (1736-1737), Dördüncü Devlet Giray Han (1769-1770, 1775-1777) ve Üçüncü Selim Giray Han (1764-1767, 1770-1771)’a aittir. Kaynaklara göre Saray’da defnedilen ancak bugün mezar taşları bulunamayan İkinci Devlet Giray Han (1699-1702, 1708-1713) ve Şahbaz Giray Han (1787-1789) da burada zikredilmesi gereken önemli isimlerdir. Diğer mezar taşları, sultan lakabı taşıyan erkek ve kız evlatlara aittir. Taşlardan birinin bir mezar taşı değil şehit taşı olduğu da tespit edilmiştir. Zaman içinde birçok mezar taşı da kaybolmuş olmalıdır.
HANLIK HATIRASINA SAHİP ÇIKILMALI
1970’li yıllarda cami haziresindeki mezar taşları yerlerinden sökülüp Saray mezarlığına atılmış ve hazire park haline getirilmiş. 1997’deki onarım çalışmaları sırasında taşların bazılarının tekrar hazireye konulmuş olması küçük bir teselli belki ama yine atıldıkları mezarlıkta yüzüstü ve kırık-dökük vaziyette bir himmet elini bekleyenler az değil. Geçmişte yaşanan kadir nâ-şinaslıklar bir tarafa, Kırımlıların bugün de devam eden sessiz mücadelelerinde 'bir tuğla' kabilinden Saray’daki bu 'hanlık' hatırasına sahip çıkmalıdır. Zira Kırım, kadim Osmanlı’dır."
Makalede yer alan bilgilere göre Tekirdağ'ın Saray ilçesinde bulunan Giray ailesine ait 16 mezartaşı şu isimlere ait:
1- Sefa Giray Sultan: Bahadır Giray Sultan’ın oğlu
2- İslam Giray Sultan
3- İkinci Fetih Giray Han
4- Nahife Sultan: İslam Giray oğlu Arslan Giray’ın kızı.
5- …. Giray Sultan: Kırım Giray’ın oğlu
6- Kaplan Giray Sultan
7- İslam Giray Sultan
8- Dördüncü Devlet Giray Han
9- Üçüncü Selim Giray Han: Fetih Giray’ın oğlu
10- Ali Giray Sultan: İslam Giray Sultan’ın oğlu
11- Mehmed Giray
12- Selim Giray: Şehit taşı
13- Melekhan Beyzade: Mengli Bey’in kızı. Selim Giray Sultan’ın annesi
14- İsimsiz
15- İsimsiz
16- Sahip Giray Sultan: Dördüncü Devlet Giray’ın oğlu
CİHAN