Artan üretim maliyetleri ve denetim eksikliği, Türkiye’de çocuk işçiliğini yeniden gündemin merkezine taşıdı. SGK verilerine göre çıraklık sistemi son on yılda büyük oranda çökerken, kayıt dışı çocuk işçi sayısının arttığı belirtildi. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Alagöz, ailelerin geçim sıkıntısı nedeniyle çocuklarını çalıştırmaya mecbur kaldığını vurguladı.
ÇIRAKLIK SİSTEMİ ÇÖKÜYOR, ÇOCUK İŞÇİLİĞİ ARTIYOR
Çocuk işçi çalıştırmanın en büyük nedenlerinden birinin, üretim maliyetlerinin yükselmesinden kaynaklı olarak işverenlerin bu maliyetleri en aza indirmek istemesi olduğunu belirten Prof. Dr. Mehmet Alagöz, son on yıl içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) verilerine göre resmi çırak sayısında çok ciddi bir düşüş yaşandığını vurgulayarak şunları kaydetti: “Türkiye’de çocuk işçi çalıştırılmasının en önemli nedeni, işverenlerin üretim maliyetlerinin ciddi manada yükselmesidir. İşverenler maliyetleri düşürmek için iki yol seçiyor: Biri sigortasız işçi çalıştırıp asgari ücret vermek, diğeri de hem sigortasız hem de asgari ücretin altında çocuk işçi çalıştırmak. Firmalar, kâr edebilmek ve ayakta kalabilmek için tamamen yasa dışı ve insanlık dışı bir yönteme yöneliyor. 2016’da SGK’ye kayıtlı 1,1 milyon çırak vardı. 2025’te bu sayı 316 bine düştü. Yani ülkedeki birçok firmada çıraklık sistemi fiilen ortadan kalktı. Kayıtlı çırak sayısı 1,1 milyondan 316 bine indi; bu da on yıl içinde çok büyük bir azalma yaşandığını gösteriyor. Normalde nüfus artarken çırak sayısının da artması gerekirken tam tersi oldu. Bu durum, çırakların yerine SGK’ye bildirilmeden çocuk işçi çalıştırılmaya başlandığını gösteriyor. Denetim yeterli olmayınca bu uygulamanın önü tamamen açılmış durumda. Bundan dolayı da çocuk işçi çalıştırılmasının temel nedenini, üretim maliyetlerindeki yükseliş olarak görmemiz gerekiyor.”
‘AİLELER ZORUNLULUKTAN ÇOCUKLARINI ÇALIŞTIRIYOR’
Prof. Dr. Alagöz, ailelerin çocuklarını geçim sıkıntısından dolayı mecburen çalışmaya teşvik ettiklerini belirtti. Prof. Dr. Mehmet Alagöz, çocukların çalışmak yerine eğitimde kalmaları için asgari ücretin ve emekli maaşının yoksulluk sınırının üzerinde olması gerektiğini vurgulayarak sözlerini şu cümlelerle tamamladı: “Günümüzde aileler, normal şartlarda çalışmaması gereken çocuklarını mecburiyetten çalışmaya teşvik ediyor. Çünkü ailelerin karşı karşıya kaldığı hayat pahalılığı ve hayatın maddi anlamda çok zor bir hâle gelmesi, elde edilen gelirle temel ihtiyaçların karşılanamaması, kanuna aykırı olsa bile anne babaları çocuklarının çalışmasına razı gelmek zorunda bırakıyor. Hayat pahalılığı altında yaşam mücadelesi veren ve sahip olduğu gelirle ayakta kalmakta zorlanan haneler, çocuklarının da az da olsa bütçeye katkı yapması yönünde onları çalışmaya yönlendiriyor. Ortadaki hayat pahalılığının giderilmesi şart. Bir taraftan hükümetin firmalardaki üretim maliyetlerini azaltması gerekiyor, diğer taraftan da hâlihazırdaki geliriyle yaşam mücadelesi veren ailelere destek sağlaması gerekiyor. Bunu nasıl yapabilir? Asgari ücreti ve emekli maaşını en azından yoksulluk sınırının üzerine çıkartarak. Ülkemizde vatandaşların insanca yaşaması için maddi bir düzenleme yapılması gerekiyor. Ailenin yapabileceği hiçbir şey yok. Hiçbir aile, kendi çocuğunun eğitim hayatını yok sayarak onu çalıştırmak istemez; fakat şartlar, ne yazık ki hayatta kalabilmek için, hatta çocuğun da yaşamını sürdürebilmesi için aileleri bu noktaya zorunlu olarak itiyor. Burada tek çözüm, asgari ücretin ve emekli maaşının yoksulluk sınırında bir seviyede belirlenmesi ve hatta yılda birden fazla, enflasyona göre düzenli şekilde yoksulluk sınırının üzerinde tutulacak artışların yapılmasıdır. Ya da devletin, asgari ücretliden kestiği vergileri en aza indirmesi ve asgari ücretli vatandaşlara çocuk sayısına göre ek katkı payı vermesi gerekiyor. Bunlar gerçekleşmediği sürece, bu ülkenin geleceği olan çocuklarımız eğitimden kopup çalışma hayatına sürüklenmiş olacak ve birçoğu istenmeyen olaylarla karşı karşıya kalacaktır. Verdiğim rakamlardan da anlaşıldığı gibi, ülkemizde kayıtlı çıraklık sistemi fiilen bitmiş durumda ve devlet yetkilileri de bu durumu denetlemeyerek sürecin önünü açmış oluyor. Sigortasız bir şekilde çocuk işçi çalıştırmanın temelinde, devletin firmaları ve iş yerlerini yeterince denetlememesi yatıyor. Bu nedenle özel bir denetim modelinin oluşturulması ve çocuk işçi çalıştırmanın çok acil bir şekilde önünün kesilmesi gerekiyor. Ancak bununla birlikte, asgari ücretli ve emekli maaşıyla geçinmeye çalışan vatandaşlara da yaşayabilecekleri bir gelir düzenlemesinin mutlaka sağlanması şarttır.”